उपचारांद्वारे रुग्णाला जीवनदान देणाऱ्या डॉक्टरांचे महत्त्व अनन्यसाधारणच. काळाच्या ओघात डॉक्टरीपेशा बदलला असला, त्याला नवे आयाम लाभले असले, तरी आजही असंख्य डॉक्टर्स सामाजिक बांधिलकीच्या माध्यमातून कार्यरत आहेत. आदिवासी, तसेच ग्रामीण भागात सुशृषा करणारे, मोफत किंवा अत्यल्प दरात आरोग्यसेवा देणारे डॉक्टर्स व त्यांच्या सेवाभावी संस्था आजही सेवारत आहेत. आरोग्यसेवेतूनच ईश्वरसेवेचा ध्यास घेणारे हे डॉक्टर्स त्यांच्या कार्यातून अनेकांना प्रेरणा देत आहेत. काहींनी मोठे यश संपादन केले आहे, तर काहींनी आदर्शवत कार्याचा वास्तुपाठच घालून दिलेला आहे. नीतिमूल्ये सांभाळून आणि सामाजिकतेद्वारे अविरत सेवाव्रत जोपासणाऱ्यांच्या कार्यावर डॉक्टर्स डेच्या निमित्ताने टाकलेला हा प्रकाश...
--
संकलन ः फणींद्र मंडलिक, प्रवीण बिडवे, अश्विनी कावळे, डॉ. बाळकृष्ण शेलार, रामनाथ माळोदे, नवनाथ वाघचौरे
--
फोटो ः पंकज चांडोले, विजय चव्हाण
--
सामाजिक कार्याचा भक्कम ‘आधार’वड
समाजकार्याविषयी जिद्द, समाजाप्रति निर्माण झालेली ओढ काहींना कोणत्याही परिस्थितीत शांत बसू देत नाही. आपले जीवन गरजूंच्या कामी यावे, आपल्या कार्याचा लाभ कोणाच्या तरी जीवनास व्हावा, अशी इच्छा त्यामागे असते. ही इच्छा जोपर्यंत पूर्ण होत नाही तोपर्यंत ती व्यक्ती अस्वस्थ असते. डॉ. श्रीकांत पूर्णपात्रे हेदेखील त्यापैकीच एक. १९८३ सालापासून आजपर्यंत आधाराश्रमामार्फत समाजसेवेसाठी ते झटत आहेत. व्यवसायाने डॉक्टर असले, तरी आधाराश्रमाच्या कार्यासाठी त्यांनी स्वतःला वाहून घेतले. घरोघरी जाऊन आधाराश्रमासाठी निधी जमा करण्याबरोबरच निराधार महिलांचे जीवन उभे करण्यापर्यंत अनेकांना त्यांनी आधार दिला आहे.
डॉ. श्रीकांत पूर्णपात्रे यांना तरुणपणापासून समाजसेवेची आवड. लायन्स क्लब, जेसीज्, इंडियन मेडिकल असोसिएशन अशा वेगवेगळ्या संस्थांमध्ये सभासद होऊन डॉ. पूर्णपात्रे समाजसेवेचे काम करीत होते. त्यांच्या पत्नी शशी यांना मात्र डॉ. पूर्णपात्रे यांनी एकाच संस्थेला वाहून घेत समाजसेवा करावी, असे वाटत असे. ज्यावेळी ते आधाराश्रमात गेले तेव्हा तेथील काम पाहून ते प्रभावित झाले. त्यांच्या पत्नी शशी यांनीही ‘जर आधाराश्रमाच्या कार्याला पूर्णपणे वाहून घेणार असशील तर माझाही पूर्ण पाठिंबा असेल’, असा शब्द त्यांना दिला. त्यानंतर लगेचच म्हणजे १९८३ सालापासून आजतागायत आधाराश्रमासाठी डॉ. पूर्णपात्रे कार्य करीत आहेत.
आधाराश्रमाचा औषधांवरील खर्च खूप होतो आहे हे लक्षात घेऊन लहान मुलांच्या डॉक्टरांकडून सॅम्पल गोळा करण्यास सुरुवात करून त्यांनी कामाला सुरुवात केली. संस्थेच्या इमारती जुन्या झाल्या होत्या. त्या पाडून नवीन इमारती उभ्या करण्याचे काम लोकसहभागातूनच करवून घेणे गरजेचे होते. अशावेळी घरोघरी जाऊन ते लोकांना सांगायचे, की आमची संस्था बघायला या. संस्थेची गरज लक्षात घेत निधीसाठी अनेक हात पुढे आले. असे करीत करीत निधी गोळा करून इमारत बांधली गेली. आधाराश्रमातील बालकांसाठी हक्काचा व कायमस्वरूपी निवारा यातून उभा राहिला. आजपर्यंत या संस्थेच्या प्रत्येक कार्यात डॉ. पूर्णपात्रे यांचा सहभाग आहे. याबरोबरच निराधार महिलांचे विवाह करवून देण्याचे, त्यांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहन देण्याचे कार्य त्यांनी केले. आजपर्यंत ५९ मुलींचे विवाह लावून देत त्यांना स्थिरस्थावर केले आहे.
सामाजिक कार्य करताना कौटुंबिक, व्यावसायिक बाबींकडे काहीसे दुर्लक्ष झाले असले, तरी या कार्यातून मोठे समाधान मिळाल्याची भावना ते व्यक्त करतात. संस्थेचे कार्य अतिशय चांगल्या पद्धतीने सुरू आहे. अनेक निःस्वार्थी कार्यकर्ते, ध्येयवादी तरुण आजही काम करण्यासाठी स्वतःहून आमच्याकडे येतात. या मुलांना योग्य मार्गदर्शन करण्याची गरज आहे. मार्गदर्शन मिळाल्यास सामाजिक कार्यासाठी कधीही हात कमी पडणार नाहीत, असा विश्वासही त्यांनी व्यक्त केला.
--
वैद्यकीय समाजसेवेतला पथदर्शी ‘यशवंत’
काही व्यक्ती वयाची पर्वा न करता समाजसेवेसाठी झटत असतात. काही वेळा समाजसेवा कारायची म्हणून व्यवसायही त्याच स्वरूपाचा निवडतात. नाशिकमधील डॉ. यशवंत बर्वे हे त्यातीलच एक म्हणावे लागतील. डॉ. बर्वे यांचा परिचय एकाच वाक्यात करायचा झाला, तर सामाजिक बांधिलकी मान्य करून झटणारा डॉक्टर, असा करावा लागेल.
व्यवसायाने डॉक्टर असल्याने रुग्णसेवेच्या माध्यमातून समाजाची सेवा करण्याची जी जी संधी मि‍ळाली, ती तर त्यांनी पूर्ण केलीच; पण त्या पलीकडे जाऊन समाजसेवेसाठी त्यांनी अनेक दालने उघडली. त्यांच्या जीवनकार्यावर व विचारसरणीवर विनोबा भावे, साने गुरुजी, बाबा आमटे अशा समाजसेवकांच्या विचारांचा प्रभाव पडला आहे. तोच वारसा घेऊन डॉ. बर्वेंनी निरनिराळ्या माध्यमातून समाजसेवेस प्रारंभ केला. त्यांच्या कार्याला राष्ट्र सेवा दलापासून सुरुवात झाली. वैद्यकीय क्षेत्रातील पदवी मिळाल्यानंतर त्यांनी नांदगाव येथे खासगी व्यवसाय सुरू केला. समाजसेवेचे पाईक असल्याने या व्यवसायात ते तेथे स्थिरावले. वैद्यकीय व्यवसायाकडे अर्थार्जन म्हणून न पाहता रुग्णांना मदत करण्याची संधी म्हणून त्यांनी पाहिले. रात्री-अपरात्री पेशंटसाठी उठणे, पैशाची फिकीर न करता त्यांच्यावर उपचार करून त्यांना बरे करणे याचाच नेहमी त्यांनी विचार केला. त्यामुळे आजूबाजूच्या खेड्यांतून त्यांच्याकडे पेशंटचा ओढा वाढला. वैद्यकीय क्षेत्राप्रमाणेच त्यांनी शिक्षण क्षेत्रातही काम करण्यास सुरुवात केली. वि. जे. हायस्कूल, ना. शि. प्रसारक मंडळ, आयुर्वेद सेवा संघ, आर्टस, कॉमर्स कॉलेज अशा शैक्षणिक क्षेत्रात त्यांनी कामास सुरुवात केली. त्यातही सच्चा कार्यकर्ता म्हणून त्यांनी आपल्या कामचा ठसा उमटवला. त्यानंतर त्यांनी लायन्स क्लबसारख्या संस्थांमध्येही काम करण्यास सुरुवात केली. या संस्थेत उत्साहाने काम करून त्यांनी उत्कृष्ट लायन म्हणून प्रतिमा निर्माण केली. या संस्थेच्या माध्यमातून त्यांनी अनेक प्रकारच्या वैद्यकीय शिबिरांचे आयोजन केले. त्यांच्या या कार्याची दखल घेऊन त्यांना धन्वंतरी पुरस्कार देऊन गौरविण्यात आले. गेल्या दोन वर्षांपासून नाशिकच्या आधाराश्रम, आयर्वेद सेवा संघ, महाराष्ट्र सेवा समाज अशा संस्थांच्या कार्यकारी मंडळाचे ते सभासद आहेत. सध्या कुसुमाग्रज प्रतिष्ठानतर्फे आदिवासी विभागात वैद्यकीय शिबिरे आयोजित करणे, नाशिक परिसरातल्या आदिवासी खेड्यांमध्ये नाशिकमधील इतर डॉक्टरांना एकत्र करून नियमितपणे शिबिरे घेण्याचे काम ते करीत असतात. काही खेड्यांमध्ये त्यांनी वाचनालयेदेखील सुरू केली आहेत. शिवाय सांस्कृतिक कार्यक्रम, क्रीडा स्पर्धा, बालमेळावे आदींचे आयोजन ते सातत्याने करीत असतात. वयाच्या ८० व्या वर्षाकडे वाटचाल करताना त्यांचा कामाचा उरक वाखाणण्यासारखा आहे. डॉ. बर्वे यांना त्याच्या कार्याबद्दल अनेक पुरस्कारांनी सन्मानीत केले गेले आहे. ‘यश सुमनांच्या अंतरंगी’ हा त्यांचा आत्मकथा संग्रहही प्रकाशित झालेला अाहे.अखंड समाजसेवेचा संकल्प त्यांनी केला आहे.
--
गोरगरिबांना मोफत सेवा पुरविणारा ‘धन्वंतरी’
सेवावृत्तीने व प्रसंगी रुग्णांना विनामूल्य वैद्यकीय सेवा देणारे डॉक्टर आजकाल तसे दुर्मिळच. पण, रुग्णसेवा एक व्रत समजून गेल्या ३९ वर्षांपासून अत्यंत सेवाभावी वृत्तीने रुग्णसेवा करीत आलेल्या देवळालीगावातील डॉ. काशीनाथ दादानाथ बुवा यांनी आजकालच्या वैद्यकीय क्षेत्रातील मंडळींपुढे एक अनोखा आदर्श उभा केला आहे. गोरगरीब रुग्णांसाठी अत्यंत तळमळीने व प्रेमाने दिवस-रात्र काम करणारे डॉक्टर म्हणून त्यांचा परिसरात नावलौकिक आहे. आज वयाची ६३ वर्षे पूर्ण केली असली, तरी एखाद्या तरुणाला लाजवणारी त्यांची कार्यक्षमता बघून आपल्याला आपल्या जीवनशैलीबद्दल संकोच वाटल्याशिवाय राहत नाही. हा मातृहृदयी धन्वंतरी आजही शेकडो गोरगरीब रुग्णांची मोफत सेवा करीत आहे.
डॉ. के. डी बुवा म्हणून शहरात परिचित असलेल्या डॉ. बुवा यांच्या घराण्याला मोठा आध्यात्मिक वारसा आहे. त्यांचे आजोबा विठ्ठलनाथ व वडील दादानाथ मोठे अाध्यात्मिक प्रस्थ होते. नाथपंथी गोसावी असलेल्या या कुटुंबाने निःस्वार्थीपणे अनेक पिढ्यांपासून सामान्य गोरगरिबांची मनोभावे सेवा केल्याचे आजही डॉ. बुवा आभिमानाने सांगतात. देवळालीगावाचा कारभार पूर्वी त्यांचे वाडवडीलच चालवत होते. गावातील कौटुंबिक अथवा सार्वजनिक भांडणे असोत, की काही दुखले-खुपले असो, त्यावर हमखास उतारा मिळण्याचे ठिकाण म्हणजे बुवा डॉक्टरांचे वडील होते. आध्यात्मिक साधनेमुळे त्यांना राज्यभर शिष्य परिवार लाभला होता. समाजातील गोरगरिबांवर बुवा डॉक्टरांचे वडील वैद्यकीय उपचारही करीत असत. स्वतःची शेती असूनही त्या शेतीचा त्यांनी कधी लोभ धरला नाही. उलट गावात भिक्षा मागून या कुटुंबाची गुजराण चालत असे. कवडीची माया जमविण्याचा विचारही या कुटुंबाला कधी शिवला नाही. त्यातूनच डॉ. के. डी. बुवा यांना मिळालेल्या सेवाभावी संस्कारांची खोली समजते.
वडिलांचाच वसा त्यांनीही पुढे कायम करण्यासाठी नाशिकच्या धन्वंतरी मेडिकल कॉलेजमधुन १९७८ साली बीएएमएस केले. या कॉलेजमध्ये त्यांना डॉ. वि. म. गोगटे यांच्यासारखे निःस्पृह वृत्तीचे गुरु लाभले. त्यांच्या सहवासात बुवा डॉक्टरांचे व्यक्तिमत्त्व आणखी सेवाभावी झाले, ते आजपर्यंत कायम आहे. बुवा डॉक्टरांची खासीयत म्हणजे ते रुग्णांकडून केवळ एक रुपया फी घेत. कित्येक वर्षे त्यात त्यांनी बदल केलाच नाही. नव्या पिढीतील डॉक्टरांनी त्यांना समजावले व फी वाढविण्यास सांगितले. घडले मात्र उलटे, फी वाढविली खरी; परंतु कोमलहृदयी बुवा डॉक्टर शेकडो गोरगरीब रुग्णांवर मोफतच उपचार करीत आहेत. अाध्यात्मावर त्यांची नितांत अन् अढळ श्रद्धा आहे. डॉक्टर झाल्यावर जवळ एक फुटकी कवडीही नव्हती. परंतु, वडिलांच्या राज्यभरातील शिष्यांनी एका रात्रीत आर्थिक मदत उभी केली अन् देवळालीगावात त्यांच्या दवाखान्याची वास्तू उभी राहिली. आजही बुवा डॉक्टर या वास्तूचा वापर निःस्वार्थीपणे रुग्णसेवेसाठी करीत आहेत. अनेक पुरस्कारांनी त्यांना गौरविण्यात आले आहे.
--
निरलस रुग्णसेवा पुरविणारे रविवार कारंजा मित्रमंडळ
सण आणि उत्सवांच्या माध्यमातून नागरिकांमध्ये नवचैतन्य निर्माण करणाऱ्या रविवार कारंजा मित्रमंडळ ट्रस्टतर्फे सामाजिक बांधिलकीच्या माध्यमातून गेल्या १६ वर्षांपासून रुग्णसेवेचे व्रत अविरतपणे सुरू ठेवण्यात आले आहे. रविवार कारंजा येथे सिद्धिविनायक धर्मार्थ दवाखाना सुरू करून अत्यल्प दरात रुग्णसेवा देण्याचे काम येथे करण्यात येत आहे.
रविवार कारंजा मित्रमंडळाचा सिद्धिविनायक हा चांदीचा गणपती भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे. या मंडळाचा गणेशोत्सव हा शहरातील सर्वांच्या दृष्टीने आकर्षणाचा विषय असतो. भव्य चलतचित्रांचा देखावा करणाऱ्या या मंडळाचा इतरही उत्सवांत सक्रिय सहभाग असतो. एवढ्यावर न थांबता विविध प्रकारचे उपक्रम राबविणाऱ्या या मंडळाने संस्थापक नरेंद्र पवार यांच्या संकल्पनेतून १९९९ मध्ये सिद्धिविनायक धर्मार्थ दवाखाना सुरू केला. सुरुवातीच्या काळात सात ते आठ रुग्णच या सेवेचा लाभ घेत होते. हळूहळू या दवाखान्याच्या सेवेची माहिती झाल्यानंतर शहर परिसरातील विविध भागातील रुग्णही येथे येऊन उपचार करून घेऊ लागले. सकाळी आणि सायंकाळी अशा दोन वेळी येथे रुग्णसेवा केली जाते. सध्या डॉ. नीतेश चौधरी हे येथे येणाऱ्या रुग्णांची तपासणी करून त्यांना औषधे देण्याचे काम करीत आहेत. रोज सुमारे ८० पेक्षा जास्त रुग्ण या सेवेचा लाभ घेत आहेत. मंडळाच्या माध्यमातून सेवा पुरवित असताना कधी आर्थिक मदतीची गरज भासल्यास मंडळाने स्थापन केलेल्या सिद्धिविनायक बॅंकेच्या माध्यमातून मदतीचा हात दिला जातो.
या दवाखान्यात सर्वच प्रकारचे रुग्ण तपासणी करण्यासाठी येत असतात. किरकोळ स्वरूपाचा आजार असलेल्यांना तपासणी करून येथेच औषधे देण्याची व्यवस्था केली जाते. गंभीर आजार असणाऱ्या रुग्णांना विभागीय संदर्भ सेवा रुग्णालय, आयुर्वेद रुग्णालय किंवा मेडिकल कॉलेज रुग्णालय आदी ठिकाणी पाठविण्याची व्यवस्था केली जाते. ज्या रुग्णांची आर्थिक परिस्थिती चांगली असते अशा रुग्णांना खासगी रुग्णालयांची नावे सुचविण्यात येतात. येथील डॉक्टर, परिचारिका आणि मदतनीस यांच्याकडून मिळणाऱ्या उत्कृष्ट सेवेमुळे सकाळ आणि सायंकाळ या दोन्ही वेळेस येथे तपासणीसाठी रुग्णांची गर्दी होत असते. विविध धार्मिक व सामाजिक उपक्रमांत अग्रेसर असणाऱ्या रविवार कारंजा मित्रमंडळ ट्रस्टतर्फे दाखविले जाणारे सामाजिक आरोग्यभान अनेकांना तंदुरुस्त ठेवण्यास उपयुक्त ठरत असल्याने त्याबाबत कौतुकाची भावना व्यक्त होताना दिसते.
--
हिमोफिलियाच्या रुग्णांसाठी ‘ते’ ठरताहेत देवदूत!
हिमोफिलिया या क्लिष्ट आणि दुर्मिळ आजाराचे देशभरात १५ हजार, तर नाशिकमध्ये ४२५ नोंदणीकृत रुग्ण आहेत. या आनुवंशिक आजाराच्या रुग्णांवरील उपचारपद्धती काहीशी गुंतागुंतीची आणि खर्चिक असल्याने असंख्य रुग्ण उपचारांपासून वंचित राहण्याचा धोका असतो. नेमकी हीच बाब हेरून उपनगर येथील डॉ. तापस कुंडू हे नाशिकमध्ये गेल्या नऊ वर्षांपासून हिमोफिलियाच्या रुग्णांवर काही संस्थांच्या मदतीने मोफत उपचार करीत आहेत. त्यामुळे अशा रुग्णांसाठी ते जणू देवदूतच ठरले आहेत.
हिमोफिलियाच्या एका रुग्णाला वर्षाला सुमारे किमान दहा हजार रुपयांपर्यंत खर्च येतो. नाशिकसारख्या शहरात अनेक रुग्णांना तो खर्च पेलवणे अवघड असल्याची बाब हेरून डॉ. तापस कुंडू यांनी डिसेंबर २००७ पासून होमिओपॅथी इन हिमोफिलिया हा मोफत शिबिर-प्रकल्प सुरू केला. प्रारंभी हा प्रकल्प उपनगर येथे होता. आता अशोक स्तंभावरील अशोका ट्रेनिंग इन्स्टिट्यूमध्येही प्रत्येक महिन्याच्या पहिल्या रविवारी मोफत शिबिर होते.
नाशिकमधील शिबिरात हिमोफिलियाच्या रुग्णांवर उपचार होत असून, त्यामध्ये लहानांपासून मोठ्यांपर्यंतचा समावेश आहे. नाशिकमध्ये हिमोफिलियाचे नोंदणीकृत ४२५ रुग्णांपैकी शंभर जण या शिबिरात येतात. उर्वरित त्यांच्या वेळेनुसार उपनगर किंवा अशोक स्तंभावर येतात. काही जण ऑनलाइन उपचार घेतात. त्यांना औषधे कुरिअर केली जातात. डॉ. कुंडू यांच्या मार्गदर्शनाखाली होमिओपॅथी इन हिमोफिलिया प्रकल्प नाशिकप्रमाणेच परळ (मुंबई), सुरत, अमरावती, ठाणे, नागपूर येथे मोफत राबविला जातो. आतापर्यंत सहा केंद्रांत मिळून ३१४ शिबिरे झाली आहेत.
विविध शिबिरांतर्गत उपचारांचा खर्च दोन संस्था करतात. अशोका बिल्डकॉनने शिबिरासाठी जागा दिली असून, इमर्जन्सी औषधांचा खर्चही अशोका देते. नाशिक रन ही दुसरी संस्था असून, ती पन्नास रुग्णांचा खर्च दोन वर्षांपासून देत आहे. त्यामध्ये महिनाभराची औषधे, इमर्जन्सी मेडिसीन किट, ड्रेसिंग मटेरिअल, रक्तस्त्राव थांबविण्याचे औषध, फिजिओथेरपी व सायकोलॉजिकल कौन्सिलिंगचा खर्च याचा समावेश आहे. डॉ. तापस कुंडू यांच्या मार्गदर्शनाखाली डॉ. अफरोज शेख, डॉ. आफिया शेख, डॉ. हिरल शहा, डॉ. ओमकार कुमट, डॉ. अपर्णा नलवडे हे उपचार करतात. त्यांनी घेतलेल्या शिबिरांची दखल इंडिया बुक ऑफ रेकार्डसमध्ये झाली आहे. वारंवार रक्तस्त्राव झाल्याने हिमोग्लोबिनचे प्रमाण कमी होऊन रक्त घ्यावे लागते. रक्त घेण्यामुळे कावीळ, एड्स यांसारखे रोग होण्याची भीती असते. त्यामुळे यासंदर्भात समाजात व्यापक जनजागृती करून अशा रुग्णांना वेळीच उपचार मिळावेत, यादृष्टीनेदेखील डॉ. कुंडू पुढाकार घेत आहेत.
--
आदिवासी बांधवांच्या विकासाचा ‘संकल्प’
गेली सात-आठ वर्षे आदिवासी भागातील बांधवांना मोफत वैद्यकीय सुविधा पुरविणाऱ्या श्री गुरुजी सेवा संकल्प समितीने आता पुढचे पाऊल टाकले आहे. आदिवासी पाड्यांवरील बांधवांच्या सर्वांगीण विकासासाठी समितीने गतवर्षीपासून आश्वासक कृती कार्यक्रम हाती घेतला आहे. तो नियोजनबद्धरीत्या राबविला जात असून, त्र्यंबकेश्वर आणि पेठ तालुक्यांतील १५ ते २० हजार कुटुंबांना त्याचा लाभ होत आहे. आदिवासी बांधवांना केवळ मोफत वैद्यकीय सुविधा पुरविल्या, तरी त्यांच्या समस्या कायमस्वरूपी संपणार नाहीत. त्यांच्या आयुष्यात परिवर्तन घडवून आणायचे असेल, तर सर्वांगीण दृष्टीने त्यांचा विकास घडविण्याचा संकल्प समितीने केला आहे. आरोग्य, शैक्षणिक, आर्थिक दृष्टीने त्यांचा विकास करण्यासाठी ठोस कार्यक्रम समितीने हाती घेतल्याची माहिती समन्वयक डॉ. राजेंद्र खैरे यांनी दिली. हे लोक तीन महिने गावाकडे राहतात, तर उर्वरित नऊ महिने रोजगारासाठी अन्यत्र स्थलांतरीत होतात. त्यामुळे मुलांचे शिक्षण अर्धवट राहाते. या लोकांचे स्थलांतर थांबवायचे असेल, तर त्यांना त्यांच्या गावात किंवा आसपासच्या परिसरात रोजगाराच्या पुरेशा संधी उपलब्ध करून देण्याचे प्रयत्न समितीने सुरू केले आहेत. पोषणमूल्ये असलेले अन्नधान्य सेंद्रिय पद्धतीने पिकविण्यावर भर देण्यात आला आहे. त्यासाठी यशवंतराव चव्हाण महाराष्ट्र मुक्त विद्यापीठातील तज्ज्ञ आदिवासी भागात जाऊन मार्गदर्शन करतात. पेठ तालुक्यातील करंजखेड आणि पाहूची वाडी, तर त्र्यंबकेश्वर तालुक्यातील बेरवळ आणि कोटुंबी येथे चार केंद्रे तयार करून तेथे महिन्यात दोन कार्यशाळा घेतल्या जातात. शेतीविषयक सर्व मार्गदर्शन त्यामध्ये केले जाते. भात व नागली ही येथील मुख्य पिके असून, त्यांच्या या उत्पादनाला थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचवून चांगले दाम मिळवून देण्याचे काम समिती करीत आहे. बचतगटांच्या माध्यमातून महिलांनाही रोजगार मिळवून देण्यात आला आहे. येथील अनेक गावांमधील जलस्रोत स्वच्छ करून पाइपलाइनद्वारे थेट गावापर्यंत पाणीपुरवठा करण्यात आल्याने महिलांची वणवण थांबली आहे. सांडपाणी जलस्रोतांमध्ये मिसळू नये यासाठी उपाययोजना करण्यात आल्या आहेत. मुलांसाठी मूल्य शिक्षणाचे वर्ग सुरू करण्यात आले आहेत. जानेवारीत आरोग्य तपासणी शिबिराच्या माध्यमातून दोन हजार रुग्णांची तपासणी करण्यात आली. त्यापैकी दोनशे गरजूंवर मोफत शस्त्रक्र‌यिा व तत्सम उपचार करण्यात आले. शहरातही प्रबुद्धनगर आणि आम्रपालीनगर येथे नियमित वैद्यकीय सुविधा पुरविण्यात येत असून, डॉ. मोरेश्वर राठोड, सचिन देवरे आणि सहेली सेवा मंडळ ही संस्था हे उपक्रम पुढे घेऊन जाण्यासाठी योगदान देत आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
