नाट्यगृहांचे पुनरुज्जीवन व्हावे
‘महाराष्ट्र टाइम्स’च्यावतीने सुरू असलेल्या कॅम्पेनमध्ये शहरातील नाट्यगृहांची सद्यःस्थिती असा विषय घेऊन रोजच एका नाट्यगृहाविषयी माहिती प्रसिध्द करण्यात आली. कालिदास कलामंदिराविषयीचे वृत्त प्रसिध्द केल्यानंतर लगेचच त्याच्या कामाचे टेंडरही निघाले. तसेच रावसाहेब थोरात सभागृह दुरूस्तीच्या मार्गावर आहे. इतरही सभागृहे लवकरच दुरूस्त केली जाणार असल्याचे महापालिकेच्या वतीने सांगण्यात आले आहे. त्यासाठी एका समितीची नियुक्तीही करण्यात आली आहे. या कॅम्पेनविषयी महापालिका अधिकारी आणि कलावंत यांचे म्हणणे या राऊण्ड टेबलच्या माध्यमातून जाणून घेण्यात आले.
दुरावस्थेला महापालिका जबाबदार
१९८७ साली नाट्यगृह बांधले तेव्हापासून त्यात कोणताही फरक पडलेला नाही. लोकहितवादी मंड‍ळाने ‘उलगुलान’ हे पहिले नाटक सादर केले, त्यावेळी ज्या अडचणी आल्या त्या आजही तशाच आहेत. नाशिक ही कलाकारांची भूमी आहे. या ठिकाणी कुसुमाग्रजांपासून अनेकांनी वास्तव्य केल्याने एक वेगळी ओळख निर्माण झाली आहे. या नाट्यगृहात प्रवेश करताना प्रेक्षकांना तर प्रसन्न वाटत नाही, परंतु नटालाही कलाकृती सादर करताना आनंद मिळत नाही. स्टेजवर सुविधा नसल्याने कलाकारांना अनेकदा मानसिक त्रासाला तोंड द्यावे लागते. गेल्या काही महिन्यांपूर्वी एनएसडीच्या नाटकांचे या ठिकाणी प्रयोग झाले. त्यांना स्पॉट लावण्यासाठी जागाही नव्हती. त्यांना आवश्यक त्या सुविधा मिळू न शकल्याने त्यांनी नाशिककरांकडे नाराजी व्यक्त केली. महाकवी कालिदास कलामंदिरानंतर महाराष्ट्रात अनेक नाट्यगृहे तयार झाली. मात्र, त्यांची वेळच्यावेळी दुरुस्ती केल्याने त्यांची दुरावस्था झाली नाही. मात्र, कालिदास कलामंदिराच्या स्थापनेनंतर प्रथमच दुरुस्ती करण्यात येत आहे. नाशिकमधील सर्वच नाट्यगृहांच्या दुरावस्थेला नाशिक महापालिकेची उदासिनता कारणीभूत आहे. याठिकाणी नाटक करण्यासाठी येणाऱ्या नटाला जेवणासाठी व्यवस्थित जागा नाही. प्रयोग झाल्यानंतर दमलेल्या अवस्थेत त्याला उभे राहून जेवण घ्यावे लागते. मध्यंतरी स्टेजच्या खाली तळघरात जेवणाची व्यवस्था करण्यात आली होती. मात्र, या ठिकाणी हात धुण्यासाठी जागा नाही. त्यामुळे नटांना हात धुण्यासाठी रंगमंचाच्या मागील बाजूला जावे लागायचे. महापालिकेच्या अखत्यारित चांगली जागा आहे. त्याचा विचार करण्यात येऊन सुधारणा कराव्यात. नाशिक महापालिका ९ कोटी रुपये खर्च करुन कालिदास कलामंदिराच्या नूतनीकरणाचे काम करणार आहे. हे काम करताना स्थानिक कलावंतांना विचारात घेऊन काम करावे, अन्यथा त्याचा काही उपयोग होणार नाही.
-मुकूंद कुलकर्णी, दिग्दर्शक
सोयींबरोबरच सौंदर्याचाही विचार व्हावा
नाशिक शहरातील नाट्यगृहांच्या विकासाचा विचार करायचा झाल्यास तो पाच विभागांत करणे गरजेचे आहे. सर्वप्रथम प्रेक्षकांना काय अभिप्रेत आहे, ही बाब सर्वात महत्वाची आहे. त्यानंतर बाहेरुन येणाऱ्या नटांची गरज, रंगमंचावरील व्यवस्था, येथे असलेल्या टॉयलेट बाथरुमची व्यवस्था, कामगारांमध्ये असलेली कामाबद्दलची आवड, त्यांची मानसिकता यांचा विचार होणे गरजेचे आहे. येथे काम करणाऱ्या कामगारांना स्टेजवर काय हवे आहे, हे माहीत नसते. सवयीने माहिती झाले तरी काम करण्याची इच्छा नसते. हौशी नटांचे काम ऐकायचे नाही, हा तेथील कामगारांनी विडाच उचलला आहे. नाटकात काम करणाऱ्या व्यक्तीने स्टेजवरही काम करायचे आणि झाडूही मारायचा अशा दोन्ही जबाबदाऱ्या पार पाडाव्या लागतात. नाट्यगृहात जो व्यवस्थापक असतो तो कधीतरी रंगमंचावर येतो. त्याला नटाला काय हवे, काय नको याच्याशी सोयरेसुतक नसते. यासाठी नाट्यगृहावर व्यवस्थापक नेमताना तो कलेची आवड असलेला नेमावा. त्याचप्रमाणे नाट्यगृह हे एक मंदिर आहे. तेथे प्रवेश करतानाच प्रसन्न वाटले पाहिजे, असे वातावरण हवे. नाटकाला येताना सुरुवात होते ती पार्किंगपासून. कालिदाससारख्या ठिकाणी वाहने लावण्याची पुरेशी व्यवस्था नसल्याने नाटक पाहताना प्रेक्षकांचा अर्धा जीव त्याच्या गाडीजवळ असतो. प्रेक्षकाला निर्धास्तपणे गाडी लावता येईल, अशी सोय करावी. कालिदास कलामंदिराशेजारी असलेल्या कलादालनाखाली पार्किंग आहे. मात्र, ती जागा समोरील रहिवाशांना कपडे वाळत टाकण्यासाठी दिली आहे. त्यामुळे या वास्तूच्या सौंदर्याला बाधा पोहचते. याचा विचार होणे गरजेचे आहे. नाटकासाठी येणाऱ्या प्रेक्षकांकडून पार्किंगचे पैसे न घेता नाटकाच्या तिकिटातच पार्किंगचे पैसे अंतर्भूत करावे. कालिदासमध्ये प्रवेश केल्यानंतर नाटक सुरू होण्याआधी प्रेक्षकांना बसायला पुरेशी जागा नसल्याने उभे रहावे लागते. यासाठी कॉरिडॉरमध्ये त्याची सोय करण्यात यावी. येथील कर्मचाऱ्यांचे प्रशिक्षण घेऊन त्यांना लोकांशी कसे वागावे, याचे प्रशिक्षण देण्यात यावे. त्याचप्रमाणे ग्रीन रुम, व्हीआयपी कक्ष यात अनेक गैरसोयी आहेत. त्यात सुधारणा होणे गरजेचे आहे. सुधारणा करताना सौंदर्याचाही विचार करावा.
-आनंद ढाकीफळे, वास्तुसौंदर्य तज्ज्ञ
प्रशिक्षित कर्मचारी असावेत
या ठिकाणी कलाकारांची गरज आणि प्रेक्षकांची गरज या दोन्ही गोष्टी लक्षात घेतल्या पाहिजेत. कलाकारांना तांत्रिक बाजू महत्त्वाच्या असतात, तर प्रेक्षकांना बाह्यबाजू. या दोघांचा मेळ जेथे होतो, तेथे सायुज्यता होऊन काहीतरी निर्माण होऊ शकते. सध्या नाशिकच्या नाट्यगृहांना त्याचीच गरज आहे. नाटक पहायला ‘क्रीम ऑडियन्स’ येत असतो त्याच्या गरजा पूर्ण झाल्या पाहिजे. मल्टिप्लेक्सला रसिक जातात, कारण तेथे सुविधा उच्च दर्जाच्या असतात. प्रेक्षकांसाठी खाण्यापिण्याच्या गरजा महत्त्वाच्या असतात. त्यामुळे नाट्यगृहांमध्ये या व्यवस्था आहेत का, असल्या तर त्या काय दर्जाच्या आहेत हे पाहिले पाहिजे. दुसरे म्हणजे नाट्यगृह जे कर्मचारी सांभाळतात ते शिक्षित आहेत का? त्यांना तांत्रिक बाबींचे प्रशिक्षण दिलेले आहे का, हे बघणेदेखील क्रमप्राप्त आहे. कारण नाटकवाल्यांना त्यांना समजून घेणारा माणूस हवा असतो. लाइटचे प्रकार ज्याला माह‌ित आहेत, ते सेट करण्याची पध्दती ज्यांना माह‌ित आहे, ते नाटकवाल्यांना जवळचे वाटतात. महापालिकेने तसे कर्मचारी नेमलेले आहेत का? नसतील तर तसे नेमा. त्यांना ट्रेनिंग द्या. महापालिकेने निदान तितका खर्च करावा असे वाटते. प्रशिक्षित कर्मचारी नेमल्यास नाटकवाल्यांनाही सोयीचे होते. एनएसडी, दिल्ली येथे भारंगम महोत्सवात मी नाटक केले. त्यामुळे तेथील तुलनेत येथील अपेक्षा महापालिकेकडे व्यक्त करू शकतो.
-सचिन शिंदे, दिग्दर्शक
स्टेजवरच्या व्यवस्था आधुनिक व्हाव्यात
नाशिकमधील एकही नाट्यगृह व्यावसायिक दर्जाचे नाही. महाराष्ट्रातील अनेक नवीन नाट्यगृहांमध्ये आधुनिक दर्जाच्या सुविधा आहेत. त्याचे भाडे अत्यंत कमी आहे. नाशिकमध्ये कालिदास कलामंदिरात सुविधा नसतानाही अव्वाच्या सव्वा भाडे अकारणी केली जाते. हे भाडे नाटक कंपन्यांना परवडणारे नाही. महापालिकेच्या सर्व नाट्यगृहांमध्ये स्वच्छतेच्या नावाने ओरड आहे. येथील स्वच्छेतचे काम बचत गटांना देण्यात आले होते. परंतु, ते काही कालावधीनंतर काढून घेण्यात आले. त्यामुळे सर्वत्र कचऱ्याचे साम्राज्य साचले आहे. मल्टिप्लेक्स थिएटरच्या जमान्यात नाटकावर प्रेम करणारा प्रेक्षक आजही आहे. परंतु त्याला व्यवस्थित सुविधा मिळत नसल्याने तो नाटकांकडे दुर्लक्ष करू लागला आहे. थिएटरच्या क्षमतेनुसार येथे शौचालयाची सुविधा नाही. अनेक ठिकाणी पाणी गळते आहे. याबाबत अनेकदा तक्रार करुनही लक्ष दिले जात नाही. दोन खुर्च्यांमधील अंतर अत्यंत कमी असल्याने अनेक लोकांचे कपडे फाटतात. याकडे आवर्जून लक्ष द्यायला हवे. मल्ट‌िप्लेक्समध्ये आज विविध प्रकारचे खाद्यपदार्थ मिळतात. त्या तुलनेत कालिदास कलामंदिरात चांगले पदार्थ मिळत नाहीत, ही शोकांत‌िका आहे. कालिदास कलामंदिरात घुशींचे प्रमाण जास्त झाल्याने खुर्च्यांखालील सांगडा जीर्ण झाला आहे. त्यामुळे खुर्च्या हालतात. काही खुर्च्यांना हात ठेवण्यासाठी जागाही नसते. दरवाजांना पॉज सिस्ट‌िम नसल्याने नाटक पाहणाऱ्या प्रेक्षकांचे हिरमोड होतो. प्रेक्षकगृहाप्रमाणेच स्टेजवरच्या वस्तूही कालबाह्य झाल्या आहेत. अनेक स्पॉटमध्ये बल्ब नाहीत. त्यांचे केवळ सांगाडे शिल्लक आहेत. १९८७ साली जो साऊंडचा मिक्सर होता तो आजही तसाच आहे. तांत्रिक साधनांमध्ये अनेक नवनवीन सोयीसुविधा आल्या. परंतु महापालिकेचे नाट्यगृह त्यापासून कोसो दूर आहे. विंगेचे कापड कॉटनचे असणे आवश्यक होते. मात्र ते आता सिल्कचे लावण्यात आले आहे. महाराष्ट्रातील एकाही नाट्यगृहाच्या विंगांना सिल्कचे कापड नाही. कालिदासला मात्र सिल्क कापडाच्या विंगा आहेत. लाइटसाठी आवश्यक असणारा डिमरबोर्ड अत्यंत कालबाह्य झालेला आहे. येथे प्रकाश योजना करताना तारेवरची कसरत करावी लागते. हा बोर्ड काढून तेथे नव्या पध्दतीचे पल्सर बसवण्यात यावेत. अनेकदा प्रेक्षकांचा मोबाइल वाजल्याने कार्यक्रमाचा रसभंग होतो. त्याकरता या ठिकाणी मोबाइल जामर बसवण्यात यावेत, जेणेकरुन नाटक करणाऱ्या प्रेक्षकाला नाटकाचा लाभ घेता येईल. नाशिकमध्ये मोठ्या आकाराची नाट्यगृहे नकोत. छोटी छोटी नाट्यगृहे केली तर फायदा होईल. नाटकाची भाडे आकारणी करताना सत्रानुसार केली जाते. महापालिकेने या ठिकाणचे उत्पन्न वाढावे यासाठी चार सत्रे केली आहेत. नाशिक वगळता महाराष्ट्रातील कोणत्याही शहरात चार सत्र नाहीत. सगळीकडे तीन सत्र आहेत. नाशिकलाही तीन सत्र करण्यात यावेत. गायकवाड सभागृह तर मंडप कॉन्ट्रॅक्टरला आंदण दिले आहे. ते अत्यंत चुकीचे बांधले गेल्याने तेथे सभा, राजकीय कार्यक्रम, शाळांचे गॅदरिंग, वधु-वर मेळावे, लग्नकार्य हेच सुरू असते.
-जयप्रकाश जातेगावकर, नाट्य व्यवस्थापक
कलावंतांना बारकावे माहीत असतात
नाशिकच्या सातपूर, इंदिरानगर यासारख्या भागात २०० ते २५० लोकांचा ऑडिटोरियम असणे ही काळाची गरज आहे. प्रायोगिक नाटकवाले सातत्याने प्रयोग करतात. त्यांना काहीतरी नवीन हवे असते. त्यामुळे त्यांना नाट्यगृहे त्या पध्दतीने हवी असतात. आपल्याकडे नाट्यगृहांना खूप दारे आहेत. इतकी दारे कशासाठी, असा प्रश्न पडावा. लाइटस शेकडो प्रकारचे आहेत. परंतु, नाशिकला त्यापैकी किती प्रकार आहेत? कोणत्या विंगेत कोणते कापड वापरायचे, याचेही नमुने आहेत. आपल्याकडे कालिदासला सॅटिनचे कापड वापरण्यात आले आहे. त्याऐवजी कॉटनचे कापड वापरणे गरजेचे आहे. विशेष म्हणजे महापालिकेला कोणताही सांस्कृतिक निर्णय घ्यायचा असेल, तर नाशिकच्या कलाकारांची एक टीम हवी. ती मनपाला मार्गदर्शन करेल. कलावंतांना अनेक खाचाखोचा माह‌ित असतात. त्यामुळे त्यांच्या देखरेखीत होणारी कामे ही चांगलीच होणार. आम्हाला कलावंत म्हणून काय हवे आहे, याकडे लक्ष द्यायला हवे. लेवल, विंगेचे डिझाइन कसे असायला हवे, ते आम्हाला अधिक माहीत आहे. म्हणून आमच्यासारख्या कलाकारांचे मार्गदर्शन घेतले पाहिजे. मूळात टेंडर मागविण्यातदेखील चुका आहेत, त्याचाही विचार व्हावा.
-विनोद राठोड, प्रकाशयोजनाकार
नाट्यगृहांना झळाळी देऊ
महाकवी कालिदास कलामंदिराचे बुकिंग ऑफिस गेटजवळच्या रूममध्ये हलविण्याचा आमचा प्रयत्न आहे. कारण त्यामुळे ऑफिस वाढवायला आम्हाला मदत मिळणार आहे. कालिदासच्या अंगणातले बेटही आम्ही कमी करणार आहोत. त्यामुळे तेथून गाडी आत नेताना त्रास होणार नाही. कालिदासचे टेंडर काढण्यात आलेले आहे. खुर्च्या बदलणार आहोतच. दोन खुर्च्यांमधील अंतर एक मीटर करावे, अशी आमची अपेक्षा आहे. त्याप्रमाणे कार्यवाही करणार आहोत. फ्लोरिंगही व्यवस्थित करणार आहोत. लाइट, अॅकोस्टिक, फायर फायटिंग ही कामेही प्रस्तावित आहेत. टॉयलेटची संख्या वाढवित आहोत. आधुनिक टॉयलेट करण्याचाच विचार आहे. नाशिकच्या कलाकारांचे मार्गदर्शन घेण्यासाठी आम्ही कटिबध्द आहोत. त्यांचा विचार घेऊनच पुढे जाणार आहोत. कालिदासचे काम हाती घेणार. तसेच शहरातील इतर नाट्यगृहेही आधुनिक करणार आहोत. पलुस्करची क्षमता कमी आहे. त्याच्या कुवतीप्रमाणे त्याच्यावर खर्च करून काम करणार आहोत. नाशिकरोडचा टाऊन हॉल पडून आहे. तेथे केवळ बक्षीस वितरणाचे कार्यक्रम होतात. त्याऐवजी तेथे कार्यक्रम व्हावेत, अशी अपेक्षा असल्याने त्यातही काही बदल करता येतात का, हे पहाणार आहोत. कालिदास कलामंदिराचे नूतनीकरण करणार, त्यावेळी दादासाहेब गायकवाड सभागृहात कार्यक्रम व्हावेत अशी महापालिकेची अपेक्षा आहे. गायकवाड सभागृहात काही बदल करून ते नाटकासाठी वापरता येते का, याचा देखील विचार करण्यात येईल. ११ एप्रिल रोजी सबमिशन असल्याने आजच्या राऊंड टेबलमधील सर्व मुद्दे विचारात घेऊन पुढील कार्यवाही करू.
-गौतम पगारे, कार्यकारी अभियंता
कलावंताना विचारात घेऊन कामे होतील
कालिदास कलामंदिराचे नूतनीकरण केले जाणार आहे. यासाठी महाराष्ट्रातील नामवंत व्यक्तींचे सल्ले घेण्यात येणार आहेत. हे करीत असताना कोणत्याही प्रकारच्या उण‌िवा राहू नयेत, याची खबरदारी घेतली जाईल. त्याचप्रमाणे जनतेचा पैसा जनतेसाठीच वापरला जाणार आहे. स्टेजच्या विंगा कोणत्या साईजच्या असाव्यात, स्टेजवर असलेल्या फळ्या कशा लावायच्या, स्टेजवर किती स्पॉट आवश्यक आहेत, स्पॉटचे प्रकार कोणते, सध्या असलेली सामुग्री व हवी असलेली सामुग्री याची पडताळणी केली जाणार आहे. त्याच प्रमाणे रसिक प्रेक्षकांना रंगमंचावरील कलाकारांचा आवाज चांगला ऐकता यावा यासाठी उत्तम दर्जाची सिस्ट‌िम लावण्यात येणार आहे. यासाठी तज्ज्ञांचा सल्ला घेतला जाणार असून, कोणतेही काम करताना स्थानिक कलाकारांना विश्वासात घेऊन कामे केली जाणार आहेत. काम सुरू करण्याअगोदर स्थानिक कलावंत व तज्ज्ञ व्यक्ती यांची बैठक आयोजित करण्यात येणार असून, त्यानंतरच कामाला सुरुवात होणार आहे.
-विनोद माडीवाले, उपअभियंता, नाशिक महानगरपालिका
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
