>> प्रशांत भरवीरकर
नाशिक ही सांस्कृतिक भूमी असल्याने येथे सभागृह व नाट्यगृहांचा भरणा अधिक आहे. परंतु, त्यांची देखभाल हव्या त्या प्रमाणात होत नसल्याने रसिकांचा हिरमोड होत आहे. नाटक पहाताना पुरेसे समाधान न मिळणे, तांत्रिकदृष्ट्या उणीवा जाणवणे, नेपथ्याच्या वेळी अनेक अडचणींचा डोंगर समाेर येणे या समस्या कायमच जाणवत आहेत. त्यामुळे नाट्यगृहांची पर्यायाने प्रेक्षकांची वणवण होत आहे.
नाशिक हा आधुनिक महाराष्ट्राच्या सुवर्ण त्रिकोणातला एक कोन, प्राचीन काळापासून धार्मिकदृष्ट्या महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र म्हणून गणल्या जाणाऱ्या या शहराने साधारणपणे तीन दशकांपूर्वी विकासाची कास धरली अन् पाहता पाहता ते मुंबई-पुण्याच्या पंगतीत जाऊ न बसले. अर्थात नाशिक महानगराची वाटचाल विकासाच्या महामार्गावरून समर्थपणे सुरू असल्याचा जो बोलबाला आज सर्वत्र आहे, त्यात सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा वाटाही मोठा असल्याचे म्हणावे लागेल. बदलत्या नाशिकच्या गरजा लक्षात घेऊन महापालिकेने सामाजिक, सांस्कृतिक, शैक्षणिक, मनोरंजन, क्रीडा या क्षेत्रांमधील विविधांगी उपक्रमाची जोडही शहराला दिली. दादासाहेब फाळके स्मारक, बुद्ध स्मारक, आंतरराष्ट्रीय दर्जाचे जलतरण तलाव, यशवंतराव चव्हाण तारांगण, कुसुमाग्रज काव्य उद्यान, दादासाहेब गायकवाड सभागृह, मीनाताई ठाकरे इनडोअर स्टेडियम, वसंत कानेटकर उद्यान, महाकवी कालिदास कलामंदिर, पंडित विष्णू दिगंबर पलुस्कर नाट्यगृह अशा अनेक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांची महापालिकेने केलेली उभारणीही नजरेत भरते. एकेकाळी तीर्थक्षेत्र आणि सिंहस्थ कुंभमेळ्याचे स्थान एवढ्यापुरतीच ओळख असणाऱ्या नाशिकने १९७० च्या दशकात विकासाच्या मार्गावरून वाटचाल सुरू केली आणि त्याला शहरी तोंडवळा प्राप्त होऊ लागला. यात बऱ्याच अंशी सांस्कृतिक परंपरेचा वाटा आहे. नाशिकमधील कोणताही मोठा पुरस्कार असो, कार्यक्रम असो प्रथम नाट्यगृहांची आठवण येते. जनस्थान, गोदा गौरव यासारखे मोठे पुरस्कार सोहळे, बॉलिवूडमधील कोणत्याही मोठ्या संगीतकाराची मैफल, मराठीतील नाटके, राज्यनाट्य स्पर्धा एक ना दोन कितीतरी कार्यक्रम या नाट्यगृहांमध्ये होतात. नाट्यगृहांनी सावरकरांपासून तर आताच्या हिट लिस्टवरील सर्वच अभिनेत्यांना पाहिलं आहे. त्यामुळे नाट्यगृह म्हणजे शहराचा सांस्कृतिक वारसा आहे.
नाट्यगृहांची अवस्था वाईट
महाकवी कालिदास कलामंदिर, परशुराम साईखेडकर नाट्यगृह, कर्मवीर दादासाहेब गायकवाड सभागृह, पंडित पलुस्कर नाट्यगृह आणि देवळालीचे महात्मा गांधी नाट्यगृह या पाच नाट्यगृहांच्या जोरावर सध्या नाशिकची सांस्कृतिक परंपरा वृध्दींगत होत आहे. या नाट्यगृहांच्या समस्याही आहेत. या नाट्यगृहांमध्ये येणारी एक समान अडचण म्हणजे येथील स्वच्छतागृहे. शहरातील कलाकारांसाठी खुल्या असलेल्या या नाट्यगृहांचा उपयोग विशेषतः बाहेरून येणाऱ्या कलाकारांना अधिक होतो मात्र येथील स्वच्छता व्यवस्थेमुळे बऱ्याचदा त्यांची गैरसोय होते.
'पसा'त पसरते प्रचंड दुर्गंधी
'पसा'चे मोडकळीस आलेले दरवाजे तर सतत उघडे असल्याने त्यातून येणारी दुर्गंधी कार्यक्रमातून निघून जाण्यासाठी भाग पाडते. बाहेरच्या बाजुला असलेली पाण्याची टाकी केवळ शोभेसाठी आहे की काय असे वाटून जाते. त्यात कधी पाणी असते तर कधी कोरडीठाक. आता उन्हाळ्याचे दिवस आहेत, त्यामुळे पाणी उपलब्ध झाले पाहिजे अशी प्रेक्षकांची ओरड असते. अचानक आग लागल्यानंतर वापरावयाच्या 'फायर एक्स्टींग्युशर'ची अवस्था पाहिली तर त्याने आग विझेल की नाही अशी शंका येते. अनेक खुर्च्यांना आत टेकवायला जागाच नाहीत. त्यातून करकर आवाज येत असल्याने कार्यक्रम सुरू असताना रसभंग होतो.
खुर्च्यांची अवस्था वाईट
'कालिदास'ला बसल्यानंतर डास हैराण करून सोडतात. अंधार झाला की डास तुटून पडत असल्याने रसभंग होऊन कार्यक्रम पाहण्यात सारखा व्यत्यय येतो. खुर्च्या, स्वच्छतागृहांची अवस्था चांगली असली तरीही बाहेरील गार्डनमुळे डास वाढण्यास मदत होते. कालिदासची कॅन्टीन हा त्याचा पॉझिटीव्ह पॉईंट आहे. खुर्च्यांची मोडतोड झालेली असून त्या बदलण्याची गरज आहे.
चिल्ड्रेन्स रुमची दुरवस्था
नाट्यगृहाच्या निकषानुसार तेथे चिल्ड्रन्स रुम असणे आवश्यक असते. नाट्यगृहांमध्ये नाटक पहाण्यासाठी येणाऱ्या पालकांची सोय व्हावी म्हणून चिल्ड्रन रुम असते. चिमुरडे रडायला लागले किंवा अंधारामुळे त्यांना अस्वस्थ वाटू लागले तर त्या रुममध्ये नेले जाते. तेथून नाटक बघण्याची तसेच वेगळ्या स्पिकरर्सचीही व्यवस्था असते. कालिदास कलामंदिरात असा चिल्ड्रन रुम आहे. तेथील खुर्च्या मोडकळलेल्या अवस्थेत असून साफसफाई झालेली नाही. सध्या मद्यपींचा वावर वाढलेला असून नाटक सुरू असताना चिल्ड्रन रुममध्ये येऊन एखादी डुलकी घेण्याकडे त्यांचा कल असतो. त्यामुळे चिल्ड्रन रुम बालकांसाठी की मद्यपींसाठी असा प्रश्न निर्माण झाला आहे.
गांधी नाट्यगृहाला अवकळा
सांस्कृतिक कार्यक्रमांच्या बाबतीत नाशिकरोड नेहमीच उदासिन असल्याची ओरड होते मात्र त्यामागची कारणे शोधू गेले असता तेथे त्या दर्जाची सुविधा उपलब्ध नसल्याचे प्रथमदर्शनी लक्षात येते. महापालिकेच्या माध्यमातून देवळाली येथे मोठे नाट्यगृह उभारण्यात आले. त्याचे महात्मा गांधी नाट्यगृह असे नामकरणही करण्यात आले; मात्र आज या नाट्यगृहाची अवस्था पाहिली तर त्याचे माकड झालेले दिसून येते. बसण्यासाठी खुर्च्या नाहीत, पडदा नाही, विंग नाही. केवळ पैसे काढण्यासाठी अनेकदा वस्तुंसाठी निविदा काढण्यात आल्या मात्र कमी प्रतीच्या वस्तू आणल्याने त्या फार काळ टिकाव धरू शकल्या नाही. आता सध्या हे नाट्यगृह केवळ सत्कार समारंभ, शाळांचे सांस्कृतिक कार्यक्रम यासाठी देण्यात येते. तेथे नाटकांना वावच नाही. उभारल्यानंतर तीन ते चार वर्षे सारे सुरळीत चालले मात्र नंतर कोठे माशी शिंकली हे कळायला मार्ग नाही. कोणत्याही तांत्रिक गोष्टीसाठी सपोर्ट नसल्याने आता येथे कार्यक्रम घ्यायला कुणी धजावत नाही. मध्यंतरी तर ते एसआरपी, बंदोबस्ताचे पोलिस यांना राहण्यासाठी खुले करून देण्यात आले होते. नाशिक ही सांस्कृतिक नगरी आहे. कुसुमाग्रज, कानेटकर, वामनदादा कर्डक यांसारखी मंडळी येथे वास्तव्याला होती. परंतु, नाशिकरोडला एकही नाट्यगृह नसावे ही खेदाची बाब आहे.
उत्पन्नाचे स्त्रोत
शहरातील मुख्य नाट्यगृह महाकवी कालिदास कलामंदिर आहे. तेथे मुंबई-पुण्याहून व्यावसायिक नाटके येत असल्याने उत्पन्नाचा मुख्य स्त्रोत तोच आहे. परंतु, याशिवाय परशुराम साईखेडकर नाट्यगृह, तसेच दादासाहेब गायकवाड सभागृह या ठिकाणी शाळांची स्नेहसंमेलने होतात. यातून नाट्यगृहांना उत्पन्न मिळते.
देखभालीवर होणारा खर्च
सध्या परशुराम साईखेडकर नाट्यगृहाच्या नूतनीकरणाचे काम जोरात सुरू आहे. परंतु, पसा नाट्यगृह खासगी आहे, सार्वजनिक वाचनालय नाशिक यांच्या मालकीचे ते नाट्यगृह असल्याने देखभालीवरील खर्च त्यांच्या पैशाने होत आहे. पंडित पलुस्कर नाट्यगृहदेखील नुतनीकरणाच्या वाटेवर असून तेथे मोठ्या प्रमाणात खर्च होत आहे. महाकवी कालिदास कलामंदिर नाट्यगृहावर खर्च करण्याची सध्या गरज आहे. खुर्च्या, अॅक्रेलिक सिस्टिम या बाबींवर त्वरित खर्च करण्याची गरज असल्याने महापालिकेने तेथे लक्ष द्यावा, अशी अपेक्षा रंगकर्मी व्यक्त करीत आहेत. सभागृहांची अवस्था सध्या तरी सुसह्य असल्याने तेथे खर्च करण्याची आवश्यकता अद्याप नाही; परंतु दादासाहेब गायकवाड सभागृहासारखे एखादे सभागृह सध्या प्रचंड दुरवस्थेत असल्याने तात्काळ दुरुस्तीची गरज निर्माण झाली आहे.
नववसाहतींमध्ये हवी नाट्यगृहे
शहराचा विकास होऊ लागला तशा नववसाहती वाढू लागल्या. सद्यस्थिती अशी आहे की, नाशिकच्या चारही बाजुंना नववसाहती वाढल लागल्या आहेत. तेथे वस्तीला आलेली माणसे उच्चभ्रू असल्याने त्यांना रोटी, कपडा, मकान या गरजांइतकेच मनोरंजनाचे साधन हवे असते. पंचवटीबाहेरील बोरगडपर्यंतचा पट्टा, समांतर असणारा म्हसरूळपर्यंतचा भाग, सातपूर परिसरातील अशोकनगरपर्यंतचा भाग, सिडको परिसरातील पवननगर-उत्तमनगर तसेच पाथर्डी परिसरातील प्रशांत नगरपर्यंतचा भाग अशी नववसाहतींची चारही टोके लक्षात घेतली तर तेथील रहिवाशांना करमणुकीसाठी शहरात मध्यवर्ती ठिकाणी असलेल्या नाट्यगृहांमध्ये यावं लागतं. यातील काही भागात अगदी मल्टिप्लेक्स उभी आहेत; परंतु काहींना नाटकाची आवड असते. नाटक पाहायचे म्हटले तर रात्री ९ ते १२ चा शो असतो. या चारही टोकावरून केवळ नाटकासाठी ते ही कुटुंबियांना घेऊन १० किलोमीटर येणं चाकरमान्यांना शक्य होत नाही. पैशांचा अपव्यय व सुरक्षिततेची हमी नसल्याने ती रिस्क कुणी सहसा घेत नाही. त्यामुळे नववसाहतींमध्ये नाट्यगृहे उभी केली तर त्याचा फायदा महापालिकेला तर होईलच पण त्यामुळे शहराच्या चलनवलनाचीही वाढ होईल. शहर विकासाच्या दृष्टीने नाट्यगृहे ही काळाची गरज बनली आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
