माध्यमांतर : सौरभ रत्नपारखी
---
इतिहासाची ऐशीतैशी
'भारतीय इतिहासकार' हे शब्द उच्चारल्यावर अनेक ऋषितुल्य व्यक्तिमत्व डोळ्यासमोर येतात.
रियासतकार गो. स. सरदेसाई, वासुदेवशास्त्री खरे, जदुनाथ सरकार, इतिहासाचार्य वि. का. राजवाडे ते थेट अलीकडच्या काळात निनाद बेडेकर यांच्यापर्यंत अनेक महनीय इतिहासकरांनी इतिहास लेखनाच्या क्षेत्रात अजोड कामगिरी करून ठेवली आहे. हे करत असताना त्यांना अनेकदा पदरमोड करावी लागली. वाळवींनी पोखरलेल्या आणि भग्न होत चाललेल्या प्राचीन वास्तूंमधून त्यांना अनेक ऐतिहासिक पत्रव्यवहार, पोथ्या, बखरी शोधून काढाव्या लागल्या. खेड्यापाड्यात बंबात पाणी तापविताना आगीच्या भक्ष्यस्थानी पडण्याच्या मार्गावर असलेली अनेक दुर्मिळ कागदपत्रे त्यांनी मोठ्या कष्टाने मिळवली. जुन्या वाड्यांच्या माळ्यावर धूळ खात पडलेल्या गाठोड्यांच्या आत त्यांना अनेकदा इतिहासाचा अनमोल ठेवा मिळाला.
आपली हयात घालवून त्यांनी फारसी, संस्कृत, इंग्रजी, भाषांवर प्रभुत्व मिळवून त्या-त्या भाषेतली ग्रंथसंपदा मराठीत आणली. मोडी, ब्राह्मीसारख्या लिपींची लेखन-वाचनकौशल्ये आत्मसात केली. पण आज हे सर्व सांगण्याचं कारण काय तर परवा एका मित्राने व्हाट्सअॅपवर 'दुर्मिळ माहिती' या शीर्षकाखाली एक मेसेज पाठवला होता. त्या संपूर्ण मेसेजमध्ये एका इतिहासप्रसिद्ध महापुरुषाचे गुणगान होते. त्या महापुरुषाचे रणभूमीवरचे अचाट कर्तृत्व, अफाट शारिरीक ताकद, त्याची विद्वत्ता यांचे रसभरीत वर्णन केलेले होते. हा महापुरुष कोण हे सांगण्यात काहीच अर्थ नाही, कारण दोन दिवसांपूर्वी तोच मेसेज दुसऱ्या एका महापुरुषासंदर्भात मी वाचला होता.
'इतिहास' हा विषय सोशल मीडियावर इतका हास्यास्पद आणि स्वस्त का झाला आहे, असा कधीकधी प्रश्न पडतो. ज्या घटनांचा इतिहासात कुठेच उल्लेख नाही, ज्याला संदर्भसाधनांचा कोणताच पाया नाही किंवा कोणत्याही समकालीन कागदपत्रात नोंद नसताना हे इतिहासपर मेसेजेस इतके व्हायरल कसे होत असतात?
जे कोणी उत्साही गडी हे मेसेजेस फॉरवर्ड करतात, त्यांच्याकडेदेखील याची उत्तरे नसतात, कारण 'Use and throw' प्रमाणेच नव्याने जन्माला आलेल्या 'Read and forward' संस्कृतीने एका विचित्र सामाजिक विकाराला जन्म दिला आहे.
आपण महापुरुषांची जातवार विभागणी केली आहे, मग त्यांच्या अनुयायांमध्येदेखील दुसऱ्यापेक्षा श्रेष्ठत्व दाखवण्याची अहमहमिका लागते. इतिहासात कुठेच न सापडणारे चमत्कारिक पराक्रम बळेच त्यांच्या माथी मारण्यात येतात, कारण त्या महापुरुषाला न्यूनत्व यायला नको. एखादवेळा भाबडेपणा किंवा अज्ञान यातून होणारे फॉरवर्ड्स समजू शकतो, पण चक्क IAS/IPS दर्जाचे अधिकारीदेखील या विकाराला बळी पडताना दिसतात.
आपापल्या जातीतील साधू-संत, राजे-महाराजे यांच्याबद्दल असणारे प्रेम व आकर्षण समजण्यासारखे असले तरी त्यासाठी दुसऱ्या महापुरुषांची निंदानालस्ती करण्याची गरज नसते. दोन जातीधर्मांत कलुषित इतिहासाच्या साहाय्याने वैमनस्य निर्माण करण्याचा प्रयत्न काही समाजकंटक गेल्या कित्येक वर्षात करताना दिसत आहेत. या समाजकंटकांचे हेतू अनेकदा राजकीय असतात. भावनिक होणारी जनता म्हणजे त्यांच्यासाठी आयतं गवसलेलं घबाडच! मग आपल्या महापुरुषाच्या खांद्यावर बंदूक ठेऊन समोरच्याला नामोहरम करण्याचा प्रयत्न केला जातो. ज्यांच्याशी विचार जुळत नाहीत, अशा एखाद्याविरुद्ध पक्षाचा पाया रचणाऱ्या महापुरुषाला बदनाम करायचे, त्याचे चारित्र्यहनन करायचे, त्याच्याभोवती संशयाचे धुके निर्माण करायचे, त्यासाठी त्याच्या पुस्तकातील सोयीची वाक्ये उचलायची (तर कधी स्वतःच्या मनाची वाक्ये त्याच्या तोंडी घालायची), एखाद्या ललित कादंबरीला इतिहास समजून त्याचे दाखले द्यायचे, तर कधी एडिटिंग सॉफ्टवेअरचा वापरून त्याच्या फोटोचे विकृतीकरण करायचे. हे प्रकार सर्रास चालू आहेत.
'IF YOU WANTS TO KILL SOMEONE KILL HIS HISTORY FIRST' एखाद्याला संपवायचे असेल तर आधी त्याचा इतिहास संपवा हे इंग्रजांनी शिकवलेलं ब्रीद आपण फार कसोशीने पाळताना दिसत आहोत. पण इतिहासाचा अभ्यास करताना एक प्रमुख पथ्य नेहमी पाळावे लागते, ते म्हणजे 'STUDY THE HISTORIAN BEFORE YOU STUDY THE HISTORY' (इतिहास अभ्यासण्याआधी इतिहासकाराचा अभ्यास करा.) तुम्हाला इतिहासपर किंवा धार्मिक मेसेज फॉरवर्ड करणारी व्यक्ती नेमकी कोण आहे? ते पाठविण्याचा उद्देश काय आहे? पाठविणाऱ्याचा त्याविषयी स्वत:चा अभ्यास किती आहे? कोणत्या समकालीन कागदात तशी नोंद आहे? या सर्वांची उत्तरे जोवर मिळत नाहीत, तोवर सोशल मीडियावर येणारे मेसेज हे 'इतिहास्यास्पद' श्रेणीतच गणले जातील.
(लेखक ब्लॉगर आहेत.)