ब्ल्यू समुराई
आशिष पेंडसे
जपान... उगवत्या सूर्याचा देश. बर्फाच्छादित ज्वालामुखीच्या फुगियामा पर्वताच्या पार्श्वभूमीवर धावणारी बुलेट ट्रेन, हे जपानचे चित्र आपल्याही बाजारात फेमस! जपानी मार्शल आर्ट आणि सुमो रेसलिंगचे आपल्याला काय ते अप्रूप. हे पूर्वरंग चितारण्याचे कारण म्हणजे वर्ल्ड कपच्या मैदानात जपानने केलेली ऐतिहासिक कामगिरी. कोलंबियावर २-१ अशी मात करीत दक्षिण अमेरिका खंडातील संघावर मात करणारा जपान हा पहिलाच आशियाई देश ठरला आहे. जपानचे फिफा रँकिंग ६१ आणि कोलंबियाचे १६! कोलंबिया हा कायमच ब्राझील, अर्जेंटिना, उरुग्वे, चिली अशा मातब्बर देशांसमवेत दोन हात करणारा आणि गेल्या वर्ल्ड कपमध्ये अंतिम आठ संघांमध्ये स्थान मिळविलेला देश. जपानने त्यांना धूळ चारत केलेली कामगिरी खरोखरीच लक्षणीय आहे.
पण, एका रात्रीत ही जादू झाली का? किंबहुना, क्रीडाविश्वातील कोणताही तारा एका रात्रीत तयार होत नसतो. त्यामागे खडतर परिश्रम असतात. वर्षानुवर्षे, कित्येक दशके.
आपल्याकडील आय-लीग, आयएसएल यांच्याप्रमाणे जपानमध्ये १९९१ साली जे-लीग ही व्यावसायिक साखळी स्पर्धा अस्तित्वात आली. त्या वेळच्या स्पोर्ट्स चॅनेल्सवरून ती भारतामध्ये प्रसारितदेखील केली जात असे. व्हाईट पेले झिको, ब्राझीलचा वर्ल्ड कप विजेता कर्णधार डुंगा, इंग्लंडचा गॅरी लिनेकर असे अनेक आंतरराष्ट्रीय खेळाडू जे-लीगशी जोडले गेले. त्याचबरोबर ग्रासरूट्स आणि अकादमी आदींच्या माध्यमातून जपानने १५ वर्षांखालील सुमारे साडेतीन लाख गुणवान खेळाडूंचा गट तयार केला. जपानमधील शालेय साखळी स्पर्धा जगातील सर्वांत स्पर्धात्मक व गुणवत्तापूर्ण आहे. म्हणूनच की काय, आर्सनेल हा इंग्लिश प्रीमियर लीगमधील आघाडीच्या क्लबने रायो मियाची याला थेट जपानी स्कूल लीगमधून आपल्या अकादमीत स्थान देऊ केले! इंग्लिश प्रीमियर लीग जिंकण्याची परिकथा प्रत्यक्षात उतरविलेला लेस्टर सिटी, साउथहॅम्पटन, इतकेच काय तर मँचेस्टर युनायटेड, आर्सनेलमधून जपानी खेळाडूंना स्थान आहे. इटलीमधील इंटर मिलान, पार्मा, स्पेनमधील आयबार, जर्मनीमधील वर्डे ब्रेमेन, स्टुटगार्ड अशा युरोपमधील आघाडीच्या क्लबमधून जपानी खेळाडू चमकत आहेत. जपानमधील अकादमीचे अगदी १२ वर्षांखालील खेळाडू युरोपचे दौरे करून मोलाचा अनुभव घेत आहेत. त्यांच्या जडणघडणीच्या वयातील हे प्रशिक्षण पुढे जाऊन त्यांना जागतिक स्तरावरील खेळाडू बनविण्यास उपयुक्त ठरते आहे. सर्वोत्कृष्ट ग्रासरूट्स प्रोग्रॅम म्हणून जपानमधील फुटबॉल विकासाचा फिफाकडून गौरव करण्यात आला आहे.
वर्ल्ड कपमधील ऐतिहासिक कामगिरी ही अशाच अनुभव व युवा प्रतिभेच्या जोरावर रचता येते. आणि त्याला अगदी तळागाळातील छोट्या प्रकल्पापासून राष्ट्रीय संघाच्या प्रशिक्षण शिबिरपर्यंतच्या सगळ्या उपक्रमांची साथ लागते. अगदी छोट्या मैदानांच्या उभारणीपासून प्रशिक्षकांच्या प्रशिक्षणाचा राष्ट्रीय कार्यक्रम जपानने किक-ऑफ केला. आणि हो, सर्वांत महत्वाचे म्हणजे आपल्यासारखे आरंभशूर न राहता तो दशकभराहून अधिक काळ यशस्वीपणे चालविलादेखील! जपानच्या याच फुटबॉल विकासाच्या लौकिकामुळे ला-लिगा या जगप्रसिद्ध स्पॅनिश लीगने जपान फुटबॉल संघटनेशी फुटबॉल विकासासंदर्भात करार केला आहे. त्यानुसार अधिकाधिक जपानी युवा खेळाडूंना स्पेनमधील क्लबच्या अकादमींमध्ये संधी देत युरोपीय व कालांतराने जगभरातील फुटबॉलसंदर्भातील प्रशिक्षण घेण्याची संधी मिळणार आहे. तसेच, स्पेन व जपानमधील क्लब सामने खेळण्याबरोबरच फुटबॉल अकादमींमधील प्रशिक्षणासंदर्भातही आदान-प्रदान करणार आहेत. मैदानावरील प्रयत्नांबरोबरच सर्वंकष क्रीडासंस्कृती विकसित करणे गरजेचे ठरते. जपानमधील मांगा ही फुटबॉलची कॉमिक स्ट्रिप १०० हून अधिक देशांमध्ये लोकप्रिय आहे. जपानचा नावाजलेला फुटबॉलपटू त्सुबासा याच्या व्यक्तिरेखेवर आधारित हे कॉमिक अगदी फ्रान्सचा झिनादिन झिदान, स्पेनचा फर्नांडो टोरेस आणि इटलीचा डेल पिएरो या वर्ल्ड कप विजेत्यांना प्रेरित करते आहे.
दक्षिण-कोरिया आणि जपानमध्ये २००२ साली वर्ल्ड कप आयोजित करण्यात आला होता. आशियाई स्तरावरील स्पर्धांनंतर जपान आता टोकियो २०२० च्या माध्यमातून ऑलिंपिकचे यजमान बनणार आहे. आपल्याकडेदेखील एशियाड झाले. राष्ट्रकुल स्पर्धा झाल्या. १७ वर्षांखालील फुटबॉलचा वर्ल्ड कपदेखील झाला. आय-लीग आणि इंडियन सुपर लीग, खेलो इंडियासारख्या स्पर्धाही सुरू झाल्या. इतकेच काय, फिटनेस चॅलेंजच्या माध्यमातून आपण तंदुरूस्ती आणि क्रीडाप्रेमाचे क्लिकही करतो आहोत. पण, त्याच्या पलिकडे जात आपल्याकडे क्रीडासंस्कृतीमध्ये बदल तो काय झाला? वर्ल्ड कपमध्ये जपानसारखे असे अनेक ऐतिहासिक-स्फूर्तिदायी दाखले आपल्याला मिळतील. त्यांच्यापासून प्रेरणा घेत सक्रिय प्रतिसाद दिला, तर या वर्ल्ड कपचे ध्येय साध्य होईल. अन्यथा, भारीतला टी-शर्ट परिधान करून विजेत्या संघाला चिअर करीत यंदाचा वर्ल्ड कपदेखील आपल्यासाठी इतिहासजमा होईल!
(लेखक व्हिवा फुटबॉल मासिकाचे संपादक आहेत)