मानवी अस्तित्वासाठी सर्वेक्षणाची निकड
म. टा. प्रतिनिधी, नाशिक
वाढते शहरीकरण, बदलती जीवनशैली, वाढते प्रदूषण, साधनसंपत्तीचा अमर्याद वापर यामुळे राज्याच्या जैविक विविधतेच्या संपत्तीवरही विपरित परिणाम होत असल्याचे वारंवार दिसून आले आहे. जैवविविधतेचे संवर्धन करणे, संरक्षण करणे आदी बाबींसाठी जैविक विविधता नोंदवहीची गरज जैवविविधता अभ्यासकांकडून व्यक्त करण्यात येत आहे.
सध्याच्या आधुनिकीकरणाच्या युगात नैसर्गिक साधन संपत्तीवर मोठ्या प्रमाणात संकट येत असल्याचे दिसून येत आहे. यात शहरीकरण, वाढती लोकसंख्या, जंगलतोड, वन्यजीवांच्या अधिवासांचा ऱ्हास, जैविक संपत्तीचा होणारा अमर्याद वापर यासारख्या धोक्यामुळे प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्षपणे जैविक उत्पादने व साधनसंपत्तीवर अवलंबून असलेल्या लोकसंख्येवर होत आहे.
भारत सरकारने २००२ मध्ये संमत केलेल्या जैविक विविधता कायद्याची अंमलबजावणी महाराष्ट्रात सुरू केली. महाराष्ट्र राज्य जैविक विविधता नियम २००८ नुसार महाराष्ट्र राज्य जैविक विविधता मंडळ नागपूर मुख्यालयाची स्थापना केली असून सर्व जिल्हे, सर्व नगरपालिका, जिल्हा परिषदा, ग्रामपंचायतीच्या समित्या स्थापनाची कार्यवाही होते आहे. प्रत्येक स्थानिक संस्था तिच्या अधिकार क्षेत्रात जैविक विविधता व्यवस्थापन समिती स्थापन करते. या समितीचे मुख्य कार्य म्हणजे स्थानिक लोकांशी चर्चा करून जैविक नोंदवही तयार करणे, संबंधित बहुव्यापक माहिती या नोंदवहीत ठेवणे, महत्त्वाच्या माहितीची गोपनियता ठेवणे असा आहे.
या बाबींची नोंद आवश्यक
पंचायतीच्या जैविक विविधता व्यवस्थापन समितीबाबत माहिती, वैदू, वैद्य, हकीम व पारंपरिक आरोग्याची काळजी घेणाऱ्या लोकांची माहिती, गावातील संसाधनाबाबत माहिती असणाऱ्या व्यक्तींची माहिती, त्या गावांमधील शेतकी जैविक विविधता, यामध्ये त्या गावातील घेतले जाणारे पीक, फळझाडे, गुरांच्या चाऱ्याचे पीक, पिकांवरील कीड, प्रजाती नोंदी, पाळीव प्राणी, लोकजीवन भूमी रचना पाणी उपलब्धतेचा प्रकार, मृदेचे प्रकार, फळझाडे, औषधी वनस्पती, शोभेच्या वनस्पती, झाडे, वेली, इमारत लाकडाची रोपे, झाडे, प्रजाती, पाळीव प्राणी, मत्स्य संवर्धन प्रजाती, झाडे, झुडूप, कंद, गवत, वेल, महत्त्वाच्या वन्य वनस्पती प्रजाती, जलचर, वन्यप्राणी प्रजाती, पीक प्रजाती, रानटी मूळ, शोभेच्या वनस्पती, सागरी प्राणी, प्रजाती, सस्तन प्राणी, पक्षी, सरपटणारे उभयचर कीटक आदी बाबींची नोंद या नोंदवहीत होण्याची गरज जैवविविधता अभ्यासकांकडून वर्तवण्यात येत आहे.
कायद्याच्या क्षेत्रात लोक जैविक विविधता नोंदवही महत्त्वाचे पायाभूत साक्ष नोंदणीचे साधन असल्यामुळे त्यात काळजीपूर्वक नोंदी आवश्यक आहेत. जैवविविधतेचे संवर्धन, संरक्षण आणि जैवविविधतेच्या संपदेचे सर्वेक्षण करणे मानवाच्या अस्तित्वाच्या दृष्टीने अत्यंत गरजेचे आहे.
- अनिल माळी, जैवविविधता अभ्यासक
लोगो : जैविक विविधता दिवस विशेष